काठमाडौं : झाडापखालाबाट एकै परिवारका तीन जनाको मृत्यु भएको सप्तरीको छिन्नमस्ता-५ मा रहेको विपन्नहरूको बस्ती सदा टोलमा हैजा संक्रमण पुष्टि भएको छ । जनप्रतिनिधिसहित ८० जना बिरामी रहेकामा सिकिस्त ५ जनालाई अस्पताल भर्ना गरिएको छ । टोलमा एउटै शौचालय छैन भने स्वास्थ्यकर्मीले सबैको दिसा परीक्षणसमेत गरेका छैनन् ।

अति विपन्न ९० परिवारको बसोबास रहेको उक्त टोलका ३३ वर्षीय बुचन सदाले झाडापखालाबाट आठ दिनको अन्तरमा परिवारका तीन सदस्यलाई गुमाएका छन् । शौचालय नभएकाले टोलका बासिन्दा छेउकै पोखरीको डिल र लुकीछिपी खेतबारीमा शौच गर्छन् । महिलाहरूलाई त शौच गर्न एकाबिहानै उठ्नुपर्ने बाध्यता छ ।

‘कहिलेकाहीं उठ्न ढिलो हुँदा झाडी खोज्दै भौतारिनुपर्छ,’ २३ वर्षीया रानी सदा भन्छिन् । बालबालिकाले घर छेउछाउमै शौच गर्छन् । धेरैजसो परिवारका सदस्य भारतको पञ्जाब र मुम्बईमा गएर ज्याला मजदुरी गरी गुजारा चलाउँदै आएका उनीहरूले आर्थिक अभावका कारण शौचालय बनाउन नसकेको ५० वर्षीय घुरन सदा बताउँछन् । वर्षाको पानी निकास नहुँदा खानेपानीका लागि जडान गरिएका तीनमध्ये एउटा चापाकल अझै डुबानमा छ ।

बाँकी दुई चापाकल पनि हिलाम्य छन् । त्यही चापाकलबाट उनीहरू पानी पिउनेदेखि नुहाउने, लुगा धुने र भाँडा माझ्ने गर्दै आएका छन् । टोलको साँघुरो बाटो हिलाम्य रहँदा हिँड्डुल गर्न समस्या छ । टोलमा झाडापखाला फैलिएर तीन जनाको मृत्यु भइसकेपछि गत शुक्रबार मात्र थाहा पाएको गाउँपालिकाले साबुन, नेल कटर, सेनिटाइजरलगायत सामग्री वितरण गरे पनि सरसफाइ भने अझै गराएको छैन ।

टोलका ठाउँठाउँमा फोहोर थुपारिँदा दुर्गन्धित छ भने वर्षा रोकिएको दुई दिन भइसक्दा पनि धेरैका आँगन अझै धान रोप्न ठिक्क पारिएको खेतझैं देखिएका छन् । सदा टोलदेखि एक किलोमिटर दूरीमा रहेको स्वास्थ्य चौकी कोचाबखारी (लोखरम) मा बर्थिङ सेन्टरसम्म सञ्चालनमा छ । तर, त्यहाँसम्मको बाटो हिलाम्य रहँदा एम्बुलेन्स पुग्ने अवस्था छैन । हिँडेर पुग्न पनि समस्यै छ ।

‘वार्षिक १८ जनालाई सुत्केरी गराउने हाम्रो लक्ष्य हो तर यहाँसम्म एम्बुलेन्स नआउँदा ३ महिनायता २ जना मात्र सुत्केरी हुन आउनुभएको छ’, स्वास्थ्य चौकीका प्रमुख सिनियर अहेब आलोकरञ्जन झा भन्छन् । ऐलानी जग्गामा बसोबास गरिरहेका सदा समुदायले नै चन्दा संकलन गरेर २०६१ मा स्थापना गरेको श्री दलित राष्ट्रिय प्राथमिक विद्यालय लोखरमको अवस्था पनि बेहाल छ । त्यसअघि दुईवटा कोठामै बहुकक्षा (चार वटा कक्षा) सञ्चालन हुँदै आएकामा ०८१ मा मधेश प्रदेश सरकारले दुईकोठे विद्यालय भवन बनाउन थाले पनि अधुरै छ ।

कक्षा ४ सम्म पठनपाठन हुने त्यस विद्यालयमा सदा समुदायका १ सय ३४ जना बालबालिका अध्ययरत छन् । तर, भवन बालमैत्री छैन भने त्यहाँ पनि शौचालय र चापाकल छैन । पुरानो विद्यालय भवनमा रहेको चापाकल पनि हिलाम्य छ । ५ जना दरबन्दी रहेको त्यस विद्यालयमा राहत, पीसीएफ र बाल विकासमा चार जना शिक्षक मात्र छन् ।टोलका ८० जना झाडापखालाले प्रभावित हुँदा पनि अहिलेसम्म ९ जनाको मात्रै आरडीटी (र्‍यापिड डायग्नोस्टिक टेस्ट) भएको छ ।

तीमध्ये ४ जनामा हैजा (कोलेरा भिब्रिओ कोलरी) पोजेटिभ देखिएको गाउँपालिकाका स्वास्थ्य शाखा प्रमुख सिनियर अहेब दीपेन्द्रप्रसाद यादवले बताए । ‘सरसफाइ र पानी परीक्षणलगायत पनि सुरु गर्छौं,’ उनले भने, ‘प्रभावितले दिसाको नमुना नदिँदा पनि आरडीटी गर्न समस्या भइरहेको छ । अहिलेसम्म हामीले २३ जनालाई बट्टा दिँदा पनि ११ जनाले मात्रै नमुना दिनुभएको छ तर अहिले दुई जनाको टेस्ट गर्न बाँकी छ ।’

उनका अनुसार वडा सदस्य ६५ वर्षकी अरहुलियादेवी सदा र आरडीटीमा पोजेटिभ देखिएका सुरज सदाकी ३ वर्षीय छोरा मनीष, शिवकुमार सदाका ७ वर्षीय छोरा अमन र सुबोध सदाकी ३० वर्षीया पत्नी रेखादेवी सदा गजेन्द्रनारायण सिंह अस्पताल राजविराजमा भर्ना छन् । पखाला लागेर सिकिस्त भएकी वडा सदस्य अरहुलियालाई आइतबार राति भर्ना गरिएको हो ।

उनीहरूको स्वास्थ्य अवस्था समान्य रहेको अस्पताल मेडिकल सुपरिन्टेन्डेन्ट डा.प्रकाश साहले बताए । गाउँपालिका अध्यक्ष विद्यानन्द चौधरीले पालिकामा अधिकांश सर्वसाधारण आर्थिक र सामाजिक रूपमा पछाडि परेका कारण सबै ठाउँमा शौचालय बनाउन नसकेको बताए । ‘पालिकाको धेरै क्षेत्रमा अझै शौचालय छैन, पालिकाको एक्लो स्रोतले सबै ठाउँमा शौचालय बनाउन पनि सकिँदैन’ उनले भने, ‘सबै क्षेत्रमा शौचालय बनाउनका लागि दातृ निकायसँग सहकार्य भइसकेको छ ।

अब बनाउँछौं ।’ २ कात्तिकबाट सुरु भएको झाडापखालाले ६ कात्तिकमा बुचनका एक वर्षको छोरा सञ्जीव, ११ कात्तिकमा ६६ वर्षका बुबा लक्ष्मण र १४ कात्तिकमा ४ वर्षकी छोरी राघिनीको मृत्यु भएको थियो ।