प्लान इन्टरनेशनल नेपालको सहकार्यमा पीसविन नेपालद्वारा सञ्चालित Girls Get Equal 2.0 (आभा : किशोरीहरूको अधिकार र उत्थानशीलताका लागि) परियोजना तथा बडीमालिका नगरपालिकाको संयुक्त आयोजनामा मंसिर १३ देखि १९ गतेसम्म तालिम सञ्चालन गरिएको हो ।

तालिममा बडीमालिका नगरपालिका, त्रिवेणी नगरपालिका, बुढीगंगा नगरपालिका र गौमुल गाउँपालिकाका १८ देखि २४ वर्ष उमेर समूहका ४० जना युवा तथा किशोरीहरू सहभागी थिए । सहभागीमध्ये २० जना बाख्रा पालन, १३ जना व्यवसायिक तरकारी खेती तथा ७ जना कुखुरा पालन समूहका थिए ।

सैद्धान्तिक अध्ययनसँगै सहभागीहरूले व्यावहारिक अभ्यासमा पनि ध्यान केन्द्रित गरेका थिए । बाख्राको आधुनिक खोर सुधार, रोग नियन्त्रण, जात सुधार, लोकल कुखुराको व्यवसायिक पालन, सुली निर्माण, बेमौसमी अफ-सिजन तरकारी खेती, नर्सरी व्यवस्थापन, जैविक मल-विषादीको उपयोग, बजार व्यवस्थापन लगायतका विषयमा उनीहरूले प्रत्यक्ष अभ्यास गरेका थिए ।

तालिमको सहजीकरण बडीमालिका नगरपालिका कृषि तथा पशु शाखा, कृषि ज्ञान केन्द्र बाजुरा तथा भेटेरिनरी अस्पताल÷पशु सेवा विज्ञ केन्द्र बाजुराका प्राविधिकहरूले गरेका थिए ।

तालिम समापन समारोहमा प्रमुख अतिथि तथा बडीमालिका नगर प्रमुख अमर खड्काले सहभागीहरूलाई सीपलाई व्यवहारमा उतार्दै उदाहरणीय उद्यमी बन्न आग्रह गर्दै भने, “समृद्धिका लागि व्यवसाय अनिवार्य छ ।

नगरपालिका सधैं तपाईंहरूको साथमा रहनेछ ।” विशिष्ट अतिथि नगर उपप्रमुख नन्दा थापाले भनिन्, “यो तालिम तपाईंहरूका लागि ज्ञानको बीउ हो । अब यसलाई खेतबारी र गोठमा रोपेर बजारसम्म पुर्याउनुहोस् ।

व्यवसायका चुनौती समाधान गर्न नगरपालिका सधैंसँगै छ ।” कार्यक्रममा प्लान इन्टरनेशनल नेपालका परियोजना संयोजक, पीसविन नेपालका महासचिव, कार्यक्रम प्रबन्धक तथा परियोजना संयोजकको समेत उपस्थिति रहेको थियो ।

सहभागीहरूले तालिमले आत्मनिर्भर बन्ने आत्मविश्वास वृद्धि गरेको उल्लेख गर्दै चाँडै नै व्यवसायिक तरकारी खेती, बाख्रा तथा कुखुरा पालन सुरु गर्ने प्रतिबद्धता जनाएको थिए ।

तालिमबाट स्थानीय स्तरमै तरकारी, मासु र अण्डाको उत्पादन वृद्धि हुने, युवाहरूका लागि रोजगारी सिर्जना हुने र आयआर्जनमा उल्लेख्य सुधार हुने विश्वास गरिएको छ ।

स्वामीकार्तिक खापर गाउँपालिका १ मा जन्मिएका कडाराको प्रेम भाव समेटिएको उक्त देउडा गितको शब्द तथा संगित समेत उनलकै रहेको छ । गितको भिडियो गणेश कडारा अफिसियल युट्युब च्यानल मार्फत सार्वजनिक भएको हो ।

देउडा गितको शब्द कडारले कोर्नु भएको हो, भने संगित पनि उनले नै भरेका हुन् । स्टुडियो मधुमालमा तयार भएको उक्त गितमा दिपक संगम बिसीको एरेन्ज रहेको छ । ब्याङ्गलोरको शहरमा गरिएको भिडियोको छायांकन नविन गरीले गरेका हुन् । 

भिडियोमा अनिल बिसी र खुशी विश्वकर्माले दमदार अभिनिय गरेका छन् । सानैदेखि गित संगितमा लागेका कडारा पछिल्लो समय एकपछि अर्को गितहरु बजारमा ल्याउन थालेका छन् । दर्शकको माया, सुझाव, सल्लाहलाई अनुशरण गर्दै आगामीक दिनमा पनि थुप्रै गितहरु बजारमा ल्याउँने बताएका छन् ।  

अभियानको अवसरमा वडास्तरमै वक्तृत्वकला प्रतियोगिता, सडक नाटक, डेउडा गीत तथा विभिन्न सांस्कृतिक प्रस्तुती मार्फत लैंगिक हिंसा विरुद्ध सचेतना कार्यक्रम मानाकोट माविले बालविबाह सम्बन्धी सडक नाटक र वडाका आधारभूत विद्यालयहरुले डेउडा प्रस्तुति गरेका छन् ।

वडा स्तरीय महिला अधिकार मञ्चकी अध्यक्ष संगीता रोकायाको अध्यक्षतामा सम्पन्न कार्यक्रममा गौमुल गाउँपालिका उपाध्यक्ष सीता थापा प्रमुख अतिथिका रूपमा उपस्थित थिइन् । वडा अध्यक्ष कलकबहादुर सिंह विशिष्ट अतिथि रहेका हुन् ।

वडाका अन्य जनप्रतिनिधि शान्ति विक, रामबहादुर रोकाया, रामे रोकाया अतिथिका रूपमा सहभागी थिए । विद्यालयल व्यवस्थापन समितिका अध्यक्षहरु, पीसविन नेपाल, एच.आर.सी. बाजुराका प्रतिनिधि सहभागि बनेका हुन् ।

कार्यक्रमलाई सम्बोधन गर्दै उपाध्यक्ष थापाले समाजमा अझै पनि जरा गाडेर बसेका अन्धविश्वास, विभेद र कुसंस्कार हटाउन समुदायकै सक्रिय सहभागिता आवश्यक रहेको बताइन् ।  थापाले विशेषतः महिलामाथि हुने हिंसा रोकथामका लागि युवा, विद्यार्थी तथा स्थानीय नेतृत्वको सजगता र सहभागी भूमिका महत्वपूर्ण हुने पनि बताइन् ।

वडा अध्यक्ष कलकबहादुर सिंहले सामाजिक रूपान्तरणको सुरुवात समुदायको आन्तरिक चेतना र प्रयासबाटै हुने उल्लेख गर्दै अझै पनि स्थानीय तहमा कतिपय विभेद र कुसंस्कार जीवित रहेको तथ्यलाई चुनौतीका रूपमा लिनुपर्ने धारणा राखेका छन् ।

उनले यस्ता चुनौतीहरू न्यूनीकरण गर्न स्थानीय सरकार, नागरिक समाज, विद्यालय र गाउँबासीकै एकीकृत प्रयास अपरिहार्य हुने बताएका हुन् । कार्यक्रममा स्थानीय बासिन्दा, विद्यार्थी, महिला समूह र सरोकारवाला निकायका गरी २ सय भन्दा बढी सहभागीको उल्लेखनीय उपस्थिति रहेको थियो ।

यस वर्ष “प्रविधिको सही सदुपयोग गरौँ, लैंगिक हिंसा अन्त्य गरौँ” भन्ने मूल नारा सहित देशभर जनचेतनामूलक गतिविधिहरू सञ्चालन भइरहेका छन् ।
 

लक्ष्यहरु प्राप्तिका लागि उत्प्रेरित गराउँने उद्देश्यसहित युवाहरुका लागि तालिम सञ्चालन गरिएको जिविकोपार्जन अधिकृत अर्जुन शाहीले बताएका छन् । जीवनमा आफूले चाहेजस्तो सफलता प्राप्तिका लागि २५ जना युवाहरुलाई तालिममा प्रदान गरिएको उनले बताए । 

उत्प्रेरणा जगाएर सफल हुने बाटो र दृढतालाई मजबुत बनाउँन तालिममले सहयोग पुग्ने विश्वस गरिएको छ । मंसिर १६ गते अम्लिसमा सञ्चालन गरिएको तालिम सम्पन्न भएको छ । 

तालिमको प्रशिक्षण दिपेन्द्र रोकायाले गरेका हुन् । वडा स्तरीय युवा सञ्चालनका अध्यक्ष सारग चदाँराको अध्यक्षतामा सञ्चालन भएको तालिम समापन कार्यक्रमको प्रमुख अतिथिमा कार्यपालिका सदस्य मैना चदाँरा रहनुभएको थियो ।

त्यस्तै विशिष्ट अतिथिमा वडा सचिव हरिलाल रोकाया र अतिथिमा वडा सदस्य लगायत रहनुभएको थियो । सकारात्मक जीवनशैली कसरी चलाउँने भन्ने विषयमा केन्द्रीत तालिमम प्रदान गरिएकाले युवाहरुलाई भविष्यको मार्गदर्शनका लागि सहजता हुने भएको छ ।

विद्यार्थी, शिक्षक र अभिभावकहरूको सहभागितामा विद्यालय परिसरमै आयोजित औपचारिक कार्यक्रममा सकृय छलफल तथा सुझाव संकलन गरिएको विद्यालय व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष वीरेन्द्र बोहराले जानकारी दिएका छन् ।

अध्यक्ष बोहराले विद्यालयको वर्तमान अवस्था, विद्यमान चुनौती र आगामी योजनाबारे प्रस्तुत गर्दै विद्यालयको समग्र सुधारका लागि अभिभावक, समुदाय र स्थानीय तहको निरन्तर सहकार्य आवश्यक रहेको उल्लेख गरेका छन् ।

कार्यक्रमलाई सम्बोधन गर्दै वडा अध्यक्ष गोरख बोहराले विद्यालयको शैक्षिक विकास वडाको पहिलो प्राथमिकता भएको बताएका छन् । गुणस्तरीय शिक्षा नभए भविष्य कमजोर हुने बताउँदै उनले विद्यालय, अभिभावक र समुदायबीच समन्वय र साझेदारी अनिवार्य रहेकोमा जोड दिएका छन् । विद्यालयले अघि सारेका सुधार योजनाहरूसँग वडाले पूर्ण साथ र समन्वय गर्ने प्रतिबद्धता पनि उनले व्यक्त गरेका छन् ।

विद्यालयका प्रधानाध्यापक तीर्थ चौधरीले अन्तरक्रियाबाट विद्यालयमा शैक्षिक गुणस्तर उकास्ने रणनीति, अभिभावक-विद्यालय समन्वय तथा विद्यार्थीमा अनुशासनात्मक व्यवहार विकासका लागि प्रभावकारी मार्गदर्शन प्राप्त भएको बताएका छन् । कार्यक्रममा अभिभावक, शिक्षक-शिक्षिका, विद्यार्थी तथा विभिन्न सरोकारवालाहरूको उल्लेखनीय सहभागिता रहेको विद्यालयले जनाएको छ ।
 

प्रयोगविहीन बनेका यी भवन अहिले जीर्ण अवस्थामा पुगेका छन् भने दुवै स्थानीयले गोठका रूपमा प्रयोग गर्न थालेका छन् ।

गाउँपालिकाले विद्यालय, वडा कार्यालय वा स्वास्थ्यचौकी सञ्चालन गर्ने प्रयास गरेपनि तल्लो र माथिल्लो जुकोटबीचको विवाद तथा स्थानीयको असहमतिका कारण भवन प्रयोगमा आउन नसकेको गाउँपालिकाका अध्यक्ष भरतबहादुर रोकायाले बताएका छन् ।

शम्भुसुनन्दा माध्यमिक विद्यालयको नाममा रहेको जग्गामा बनेका भवनमा विद्यालय सार्न समेत स्थानीयले अस्वीकार गरेका छन् । अध्यक्ष रोकायाका अनुसार भवन सञ्चालनका लागि अहिले सम्बन्धित सबै पक्षसँग छलफल भइरहेको छ ।
 

यही सहयोगका कारण व्यापारीहरू किसानका घर–घर पुगेर उत्पादन संकलन गरी यस वर्ष ६५ टन बाली देशका विभिन्न सहरमा निर्यात भएको हो। सोरु गाउँपालिका-१ का किसान नन्दबहादुर शाही भन्छन्, ‘पहिले बजारको झन्झटले उत्पादन घरमै थन्क्याउनुपर्ने बाध्यताका कारण किसानहरू खेती गर्न त्यति इच्छुक थिएनन्। तर गाउँसम्म सडक सञ्जाल विस्तार भएपछि व्यापारीहरू घरमै आएर खरिद गर्न थालेका छन्।

यसले रैथाने बालीको संरक्षण र उत्पादन दुवैमा उत्साह बढाएको छ।’ सोही वडाकी नन्दादेवी शाहीले यस वर्ष आफ्नै गाउँमा सिमी, चिनो, कागुनो, लट्टे र कोदो जस्ता रैथाने बाली व्यापारीहरूले घरमै पुगेर खरिद गरेको बताइन्। उनका अनुसार सोरु गाउँपालिका सिमी, कागुनो र चिनो उत्पादनका लागि उपयुक्त क्षेत्र हो।

‘पहिले बजार नहुँदा बाली खेर जान्थ्यो, तर अहिले व्यापारीले घरमै आएर मूल्य तिरिदिँदा रैथाने बाली आम्दानीको मुख्य स्रोत बन्दै गएको छ’, उनले बताइन्। स्थानीय व्यापारी टोपबहादुर शाहीका अनुसार मुगुबाट नेपालगन्जसम्म ढुवानीका लागि ५० प्रतिशत अनुदान पाएपछि हामी गाउँ-गाउँ पुगेर किसानको उत्पादन किन्न सक्षम भएका छौं। यसले किसानलाई राहत दियो र हाम्रो व्यवसाय पनि दिगो बन्दै गएको छ।’

उनका अनुसार मुगुको रैथाने सिमी, कोदो, चिनो, कागुनो, लट्टे जस्ता अन्नबालीको माग देशका धेरै सहरमा बढ्दै गएको छ। यहाँको बालीको गुणस्तर उच्च छ, रासायनिक मल कम प्रयोग हुन्छ, त्यसैले स्वास्थ्यप्रेमी उपभोक्ताको रोजाइ बनेका छन्। तर, मागअनुसार आपूर्ति पुर्‍याउन हामीले अझ मेहनत गर्नु पर्ने शाहीले बताए। राष्ट्रिय कृषि आधुनिकीकरण कार्यक्रम मुगुका कार्यालय प्रमुख तेजविक्रम मल्लका अनुसार रैथाने बाली केवल उपज मात्र नभई यो हाम्रो जैविक सम्पदा हो।

व्यापारीले किसानका घरमै गई खरिद गर्न थालेपछि यसको संरक्षण पनि सहज बन्दै गएको छ। कार्यालय प्रमुख मल्लका अनुसार प्रतिकेजी ६ रुपैयाँका दरले व्यापारीले कार्यालयबाट पाउने ढुवानी अनुदानले उत्पादन, संकलन र बजार विस्तारमा उल्लेखनीय प्रभाव पारेको छ। आगामी वर्ष अझ बढी कृषकलाई समेटेर उत्पादन क्षेत्र विस्तार गर्ने योजना छ। केही वर्षअघिसम्म बजारको अभाव, ढुवानी समस्या र लगानी जोखिमका कारण रैथाने बाली खेती घट्ने क्रममा थियो।

तर, अहिले व्यापारीको सहज पहुँच र किसानको बढ्दो आत्मविश्वासले सोरु गाउँपालिकाभर रैथाने बाली खेतीप्रति आकर्षण बढेको गाउँपालिका उपाध्यक्ष केशरबहादुर शाहीले बताएका छन्।  सोरु गाउँपालिकाको वातावरणमा उत्पादन हुने रैथाने बालीको स्वाद, गुणस्तर र पौष्टिकता उत्कृष्ट मानिन्छ।

यदि उत्पादनको ब्रान्डिङ, प्याकेजिङ र नियमित बजार वितरण प्रणाली स्थापित गर्न सके, किसानले वार्षिक करोडौंको व्यापार गर्न सक्ने कृषि व्यवसायीहरूको अनुमान छ। गाउँपालिका अध्यक्ष धर्मबहादुर शाही भन्छन्, ‘रैथाने बाली केवल परम्परा होइन, यो सोरु गाउँपालिकाको पहिचान र आर्थिक उन्नतिको आधार हो। ६५ टन निर्यात ठूलो नलागे पनि यसले किसानको मनमा नयाँ आशा रोपिदिएको बताए।